چاهخانه ، جزئی اجتناب ناپذیر در معماری و شهرسازی بومی - سنٌتی یزد (2)
چاه های شهر یزد
یادداشتی در باره « چاه چهل ذرع » یزد در تاریخ اوٌل شهریور 1389( ذرع را یزدیها « گز » می گفتند ) در سایت دیگری نوشتم كه واكنش های شفائیش كم نبود ، و بنده ناچار به یك تذكر :
چاههای شهر یزد به همین یك فقره چاه تدارك آب شرب خانگی و غیر خانگی ؛ و به خصوص قبل از ایجاد و گسترش آب شهری در حوالی سال 135 تا 1340 ختم نمی شدند ، بلكه تا آنجاكه اینجانب در دهه 1340 یادداشت كرده ام عبارتند از :
- چاه امام زمان (عج) كه قبلا" درباره آن یادداشتی نوشته ام ، و در واقع چندان چاه نبود ، اما چون چنین نامی داشت ذكر كردم .
- چاه میرچقماق كه به قول یزدی ها حكایتی است و شخصا" آن راندیده ام ؛ فقط شنیده ام .
- چاه های چهل ذرع پیشگفته .
-چاههای قنات های عبوری از یزد كه اكثرا" در كذرگاه های عمومی واقع شده اند .
- چاه هائیكه صاحبان خانه ها یا حمام ها و... بر روی مسیر قنات های عبوری از یزد كنده بودند ( و داشتن چنین چاه هائی معمولا" بر مزیت ملك مربوطه می افزود . به این دلیل كه غالبا " آبی با كیفیت تر و درتابستان خنك تر داشت ، چون چاه های چهل ذرع نیاز به « ته زنی » مكرر نداشت ، عمقش بسیار كمتر از عمق چاه چهل ذرع بود ، و... )
- چاه های تهیه آب برای حمام ها و كاروانسراها و... كه بسیار عمیق تر از سایر چاه ها و مجهزبه « گاو رو » بودند ، و گفته می شد كه مثلا" در انتهای چاه فلان كاروانسرا كه اكنون در جوار خیابان آیت اللهی قرار گرفته است خزانه ای به حجم یك تالار وجود دارد ، و...
- چاه های فاضلاب در كوچه ها و اماكن عمومی ( مثل حمام ها - سراها - كاروانسراها - مساجد - حسینیه ها و... ) .
- چاه های فاضلاب در كارگاههائی چون دباغی ها و رنگرزی ها و روغنگری ها و عصاری ها و...
- چاه های فاضلاب در مطبخ های خانه ها
- چاه های فاضلاب در مستراح ها ...
- و... ....
منتهی اگر معمار یا شهرساز هستید به حضور ذیجودتان عرض شود كه ورودیه همه چاههای شهر در یك ارتفاع جغرافیائی به اصطلاح از سطح دریا نبودند و توپوگرافی شهر یزد قدیمی كه بر تعدادی تپه شنی و دره های بین آن ها بنا شده بود مطالعات ریخت شناسی آن را خواه ناخواه به مطالعاتی در حوزه جغرافیای طبیعی سوق می داد ؛ به عنوان مثال مقنی ئی که چاه منزل آقا میرزا جواد آیت اللهی را در حوالی سال 1337 ته زنی می کرد عمق آن راکه از نظر توپوگرافی در یکی از مناطق پست شهر ، یهنی گودال مصلی ( امروز خیابان آیت اللهی نامیده می شود ) قرار داشت حدود 45 - 46 متر حدس می زد و نسبت به چاهی که قبلا" در محله دروازه مهریز ، که در ارتفاع تپه ای بنا شده است ، و محله ای قدیمی تر است ، حدود هفت - هشت گز کمتر برآورد کرده چاههای آن محل زا به عمقی در حدود 55 ذرع می دانست . .
باز هم به عنوان مثال ورودی چاه چهل ذرع منزل مسكونی ما ( در گود ترین محل كوچه گودال مصلی ، خیابان كنونی آیت اللهی ) ، چنان كه در سال 1352 توسط گروه معماری و شهرسازی دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ( مامور تهیه طرح جامع یزد به سرپرستی مهندس كوثر ) ، محاسبه شد بین 3 تا 4 متر از ورودی چااه چهل ذرع خانه مجاور خانه مرحوم سید مهدی چیتی ،هنرمند بزرگ یزدی ، در كوچه میر قطب و تقریبا " فاصله ای صدمتری ، پائین تر بود ، و به همین ترتیب ورودی چاه مسجد ملا اسماعیل نیز می توانست به همین اندازه نسبت به آن پائین تر باشد . كوچه میرقطب روی تپه بنا شده بود و گودال مصلی همانطور كه از نامش بر می آید در گودی ..
امٌا قنات های عبوری از یزد دو عارضه دیگر شهرساختی هم داشتند كه در یادداشت های بعدی ، ازجمله تحت عنوان شهر زیر زمینی یزد ، خواهند آمد .
:: برچسب‌ها:
چاه های شهر یزد ، قنات در شهر ، چاههای گاورو دار ، مقنیگری ، علیرضا آیت اللهی ,
|
امتیاز مطلب : 3
|
تعداد امتیازدهندگان : 1
|
مجموع امتیاز : 1
عضو شوید
عضویت سریع
آمار
وب سایت:
آمار مطالب
آمار بازدید
